Τριών Ιεραρχών - ομιλία

Μια εμπνευσμένη ομιλία από τον καθηγητή - Θεολόγο Θανάση Ρουμελιώτη
Εκφωνήθηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Σπάρτης / Πέμπτη 30 – 01 – 2014
Σεβασμιότατε , αξιότιμοι εκπρόσωποι των πολιτικών, στρατιωτικών και εκπαιδευτικών αρχών, αγαπητοί συνάδελφοι, αγαπητοί μας μαθητές , κυρίες και κύριοι.
Τιμούμε σήμερα τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών, τη μνήμη των προστατών της παιδείας. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, στην κοινωνία των νέων ταχυτήτων του Διαδικτύου και της σύγχρονης τεχνολογίας, σε έναν καινούριο κόσμο που ανατέλλει χάρις στα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας, μπορεί να έχει νόημα η εορτή των Τριών Ιεραρχών;
Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι: ΝΑΙ. Έχει νόημα η εορτή των Τριών Ιεραρχών γιατί σιγά σιγά χάνουμε το νόημα της παιδείας και εάν χάσουμε το νόημα της παιδείας τότε έχουμε χάσει και το νόημα της ζωής μας. Χρειαζόμαστε τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο το Θεολόγο και τον Ιωάννη το Χρυσόστομο, για να μας θυμίσουν και πάλι πως ο αληθινός προορισμός της παιδείας δεν μπορεί παρά να είναι αυτό που εκείνοι βίωσαν και μας παρέδωσαν: ο συνδυασμός της γνώσης με την αρετή, αποβλέποντας σε μία συνολική ολοκλήρωση του ανθρώπου. Γιατί εκείνος που κατέχει μόνο τη γνώση αλλά όχι και την αρετή αποδεικνύεται τελικά επιζήμιος για την ανθρωπότητα. Γιατί η γνώση μόνης της χωρίς την αρετή κατασκευάζει τις «έξυπνες» βόμβες και με χειρουργική ακρίβεια καταστρέφει ζωές και πολιτισμούς. Γιατί η γνώση χωρίς την αρετή δημιούργησε δύο παγκόσμιους πολέμους. Γιατί η γνώση χωρίς την αρετή αφαιρεί ζωτικής σημασίας όργανα από τα φτωχά παιδιά και τα μεταμοσχεύει σε πλούσιους ανθρώπους. Όλα αυτά τα έκαναν επιστήμονες, που είχαν γεμάτο το μυαλό αλλά άδεια την καρδιά. Γι’ αυτό και επιμένουμε: Γνώση, ναι, μεγάλο αγαθό, αλλά μαζί με την αρετή, γιατί χωρίς αυτήν η παιδεία από ευλογία γίνεται κατάρα για το ανθρώπινο γένος.
Τι συνδύασαν λοιπόν οι Τρεις Ιεράρχες; Τη γνώση με το ασκητικό ήθος. Έκαναν την παιδεία ζήτημα ζωής και αυτό ακριβώς μας πρόσφεραν. Μια παιδεία που σέβεται τον άνθρωπο, μια παιδεία για τον άνθρωπο, μια παιδεία που υπηρετεί τον άνθρωπο και δεν τον σκλαβώνει. Μια παιδεία που μεταμορφώνει και δεν παραμορφώνει τον άνθρωπο. Μια παιδεία όπου κυριαρχεί το χάρισμα, η αγάπη, η ανεκτικότητα, η ανακάλυψη της αληθινής κλίσης κάθε μαθητή. Ας τολμήσουμε να το ονειρευτούμε. Μια παιδεία που προκαλεί χαρά και ικανοποίηση.
Οι Τρεις Ιεράρχες είχαν κάτι παραπάνω, κάτι ξεχωριστό, κάτι διαφορετικό. Μήπως ήταν δάσκαλοι; Όχι. Κληρικοί, ασκητές, αγωνιστές και άγιοι ήταν. Κι όμως δεν μας παραξενεύει αυτή η σύνδεση. Ποιο είναι το σημείο που τους συνδέει με την παιδεία και το δάσκαλο; Γιατί οι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν πρότυπα για το δάσκαλο, αν και δεν ήταν δάσκαλοι με τη στενή έννοια; Μα γιατί συνδυάζουν την πράξη με τη θεωρία, τη βίωση του Ευαγγελίου με τη γνώση και επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου. Γιατί αγάπησαν το ποίμνιό τους. Γιατί χαίρονταν για τις επιτυχίες του και την πρόοδό του.
Οι Τρεις Ιεράρχες, έχοντας μεγάλη εμπιστοσύνη στην αναμορφωτική δύναμη της παιδείας σπούδασαν την παιδεία ως μια συνολική πρόταση ζωής. Γι’ αυτούς η παιδεία δεν ήταν μόνο φιλοσοφία ή ρητορική ή αστρονομία ή θεολογία ή ψυχολογία, αλλά ήταν όλα αυτά μαζί, δηλαδή μόρφωση σώματος και ψυχής. Στην εποχή μας δυστυχώς, παιδεία σημαίνει λίγες γενικές γνώσεις κι εξειδίκευση, μαθαίνουμε δηλαδή κάτι καλά κι αυτό μας αρκεί. Καλλιεργούμε μόνο το σώμα μας και πετάμε στον κάλαθο των αχρήστων την ψυχή μας. Δεν φτάνει, όμως, κάποιος να είναι μόνο άριστος επιστήμονας, αλλά πρέπει να είναι και άνθρωπος. Η ζωή είναι σύνολο, είναι κοινωνία. Εγκληματούμε σε βάρος των νέων ανθρώπων. Ξεκόψαμε τη γνώση από τη ζωή, από την ομορφιά. Υποτάξαμε την αγάπη στην αναγκαιότητα και γι’ αυτό αποτύχαμε.
Η αγάπη, λέει ένας άγιος της Εκκλησίας μας, είναι πιο γλυκιά και από τη ζωή. Προσφέρουμε σήμερα παιδεία αγάπης; Όχι. Τότε πως θέλουμε παιδεία ζωής; Η παιδεία για να είναι πετυχημένη πρέπει να μιλά στις ψυχές, να τις κάνει να χαίρονται, να ονειρεύονται, να δημιουργούν. Να είναι όπως προτείνουν οι Τρεις Ιεράρχες «δρόμος απελευθέρωσης και όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας». Για το λόγο αυτό οι Τρεις Ιεράρχες αναδείχθηκαν και απαράμιλλοι παιδαγωγοί. Οι συμβουλές και οι παραινέσεις τους απευθύνονταν σε όλους όσους μετέχουν στην παιδαγωγική διαδικασία, δηλαδή στους γονείς, στους νέους και στους δασκάλους, συμβουλές οι οποίες παραμένουν επίκαιρες μέχρι και σήμερα. Και οι Τρεις θεωρούν ως σπουδαιότερη αρετή την αγάπη για την παιδεία. Γνώρισμα του άξιου παιδαγωγού είναι η θέλησή του να βοηθήσει τους μαθητές του να γνωρίσουν την αλήθεια, κινούμενος από ανιδιοτελή και μόνον αγάπη, ενώ οι μαθητές από την πλευρά τους θα ανταποκριθούν, ανάλογα, με ζήλο και δίψα για μάθηση.
Σύμφωνα με τους Τρεις Ιεράρχες, η απόλυτη ένδειξη αγάπης του δασκάλου προς τους μαθητές του, είναι η προσευχή προς τον Θεό, να ενισχύσει αυτόν και τους μαθητές του στο δύσκολο έργο της αγωγής, ενώ σκοπός των μαθητών, να ανταποκριθούν στην αγάπη για την παίδευση και την ηθική προκοπή τους. Πίστευαν στην Παιδεία που διαπλάθει ήθος και χαρακτήρα. Δεν ήθελαν ένα σχολείο, το οποίο απλώς μεταδίδει ξερές γνώσεις. Θέλουμε σήμερα ένα σχολείο που θα διαμορφώνει ανθρώπους; Δεν είναι ακατόρθωτο ακόμη και σε εποχή οικονομικής κρίσης να ανορθώσουμε την Παιδεία μας επάνω στις βάσεις των Τριών Ιεραρχών, χωρίς να παραβλέπουμε τις εξελίξεις στην κοινωνία και στην τεχνολογία.
Είναι υποχρέωση όλων μας να σεβόμαστε τη συνταγματική επιταγή για την Παιδεία. Το άρθρο 16, παρ. 2 ορίζει ότι σκοπός της Παιδείας είναι η καλλιέργεια εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης στους νέους και στις νέες μας. Το σχολείο πρέπει να καλλιεργεί ήθος και όχι απλώς ξερές γνώσεις. Δεν είναι εκσυγχρονισμός της παιδείας η διαστρέβλωση της Ιστορίας, η απάλειψη των ηρώων και των μαρτύρων. Εκσυγχρονισμός είναι η βελτίωση των παιδαγωγικών μεθόδων, η φροντίδα για αξιοπρεπή σχολικά κτήρια και εποπτικά όργανα. Η γλώσσα μας είναι θεμελιώδες στοιχείο εθνικής ταυτότητας, αλλά παράλληλα αποτελεί οικουμενικό αγαθό. Συμβολίζει τη διαχρονική και παγκόσμια ακτινοβολία του Ελληνισμού. Πρέπει να τη διδάσκουμε σε όλη της την ιστορική συνέχεια και να μην ακούμε λαϊκιστικές σειρήνες που προτείνουν την κατάργηση των Αρχαίων Ελληνικών. Ο Οδυσσέας Ελύτης και άλλοι μεγάλοι τεχνίτες του γραπτού λόγου, έγραφαν σωστά Νέα Ελληνικά επειδή διδάχθηκαν τα Αρχαία Ελληνικά.
Σήμερα, που αντί για την αγάπη προβάλλεται το συμφέρον, που αντί για την προσευχή στο Θεό προβάλλεται η λατρεία των σύγχρονων ειδώλων, που αντί για την ταπείνωση προβάλλεται ως πρότυπο ο εγωισμός και ο ατομικισμός, γεγονός που δεν επιτρέπει τελικά στην παιδεία μας να ακολουθήσει έναν πιο ουσιαστικό δρόμο, οι Τρεις Ιεράρχες μπορούν να αποτελέσουν τους αληθινούς φάρους, τα πρότυπα εκείνα που θα μας δείξουν τον δρόμο. Και παρά την μεγάλη χρονική και πολιτιστική απόσταση που μας χωρίζει από εκείνους η δομή της σκέψης τους είναι αυθεντικά σύγχρονη. Είναι οδοδείκτες έτοιμοι για διάλογο, αλληλοκατανόηση και αλληλοπεριχώρηση. Είναι ζωντανές πηγές προς άντληση. Ας αξιοποιήσουμε λοιπόν την αναλλοίωτη παρακαταθήκη που μας παρέδωσαν, ώστε να βρούμε λύσεις στο τεράστιο και πάντοτε φλέγον ζήτημα της παιδείας.
Αλήθεια, ποια μέσα μαζικής ενημέρωσης θα προβάλουν σήμερα, ημέρα γιορτής των Τριών Ιεραρχών, κάτι για τη ζωή τους, τη σημασία της παρουσίας τους στην ιστορία των ανθρώπων; Ποια κοινωνία θα απασχολήσουν; Με ποια παιδεία;
Κυρίες και κύριοι. Οφείλουμε να μείνουμε πολλές νύχτες ξάγρυπνοι, όσοι εμπλεκόμαστε στο θέμα της παιδείας, για τα παιδιά μας . Αναρωτιέμαι, πότε θα μπούμε στον κόπο να αποκωδικοποιήσουμε τα μηνύματά τους, αναρωτιέμαι, πόσο καιρό ακόμα θα κλείνουμε τα αυτιά στις κραυγές που απευθύνουν στους γονείς και τους δασκάλους τους και συχνά αποτυπώνουν σε στίχους σαν και αυτούς :« Κατά τ' άλλα εσείς που' σαστε υγιείς και αξιοπρεπείς, βοηθήστε μας και λίγο, δώστε μας πνοή, στέγη και τροφή και μια ιδέα στεγανή που να μη μπάζει κρύο…»
Δόξα τω Θεώ έχουμε μία αξιόλογη νεολαία, στην μεγάλη της πλειοψηφία. Αλλά δεν την βοηθάμε. Δεν της παρέχουμε παιδεία με αρχές και αξίες, με ελπίδα και πρότυπα. Δεν την βοηθάμε να γευθεί την αναζωογονητική δύναμη της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας, της ορθόδοξης Πίστης μας, της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και την αγωνιστική, αντιστασιακή πνοή της διαχρονικής ελληνικής ιστορίας. Την αφήνουμε να έχει λανθασμένους στόχους. Δεν την προετοιμάζουμε να λέει ΝΑΙ στο κοινό καλό και ΟΧΙ σε κάθε προσωπικό ή εθνικό εξευτελισμό. Πράγματι, έχουν ενδιαφέροντα, αλλά και άγχος τα παιδιά μας. Ας τα βοηθήσουμε να ξεφύγουν από το τέλμα και να γίνουν πραγματικά δημοκρατικοί πολίτες. Γιατί δημοκρατία σημαίνει ευθύνη, αγάπη, κοινωνικότητα, συμμετοχή, συνύπαρξη και αλληλοσεβασμός.
Αγαπημένοι μας μαθητές οι Τρεις Ιεράρχες απευθύνονται και στους σημερινούς νέους. Με λαχτάρα σας αντικρίζουν και σας παραδίνουν αυτή τη μεγάλη παρακαταθήκη λέγοντάς σας: «Ο ευγενικός αγώνας σας έχει στόχο τα μεγάλα. Προσέξτε να εξασφαλίσετε την επιτυχία. Βάλτε μπροστά σας ως ασπίδα, που μένει πάντα απρόσβλητη από τα βέλη του εχθρού, την πίστη του Χριστού. Είστε νέοι. Σταθείτε με ηρωισμό όρθιοι στις επάλξεις του αγώνα. Σύμμαχός σας είναι ο Θεός. Προχωρήστε με θάρρος στηριγμένοι στη βοήθειά Του».
Αυτή είναι η πολύτιμη κληρονομιά που σας αφήνουν οι Τρεις Ιεράρχες. Μια κληρονομιά αγάπης και καλών έργων. Ένα παράδειγμα που πρέπει να γίνει οδηγός και εμπνευστής για τον καθέναν από εσάς, τους νέους της χώρας μας, αλλά και από εμάς τους μεγαλύτερους, αγάπη έμπρακτη, αγάπη μέχρι θυσίας.

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ .